Kırmızı süperdev evresindeki yıldızlarda çekirdeğin kütle çekimini, nükleer füzyon reaksiyonlarından çıkan yüksek miktarda ısı ve enerji; çekirdekten dışa doğru basınç oluşturarak dengeler, bu sayede yıldız kendi üzerine çökmeden kırmızı süperdev formunda kalır.
Ancak nükleer reaksiyonlarsa kullanılan yakıt sonsuz değildir, bu yakıt tükendiği zaman yıldız ömrünü tamamlar ve süpernova patlaması gerçekleşir. Çok büyük kütleli (20-25 güneş kütlesi) yıldızlar devamlı kendi üstüne çökmeye devam
ederek kara deliğe dönüşürken daha az ama yine de büyük kütleli olan (8-20 güneş kütlesi) yıldızlar çekirdek içindeki proton ve elektronların çökmeyle beraber reaksiyona girerek nötronları oluşturmasıyla nötron yıldızına dönüşür.
Nötron yıldızları 2 farklı türde bulunabilir. Bunlar Magnetarlar ve Pulsarlardır. “Evrenin deniz feneri” olan Pulsarlar çok yoğundur ve o kadar hızlı dönerler ki periyotları çoğunlukla milisaniye ve saniye arasındadır. Kuvvetli bir manyetik alana sahip olan bu nötron yıldızları manyetik kutuplarından uzaya doğru düzenli bir şekilde yüksek enerjili ışınlar saçarlar. Dünyadan bu ışınlar sadece doğrudan geldiğinde düzenli bir ritme sahip olan radyo dalgaları şeklinde algılanabilir, aynı bir deniz fenerinin ışığını sadece bize doğrultulduğunda algılamamız gibi. İsmi de bundan esinlenilerek verilmiştir (Pulsating Radio Waves).
Magnetarlar ise “tekrarlayan yumuşak gama ışın kaynakları “ ve “anormal X ışını atarcaları” şeklinde gözlemlenebilir. Bu nötron yıldızlarının Pulsarlardan temel farkları çok daha güçlü bir manyetik alana sahip olmaları (yaklaşık 100-1.000 kat daha güçlü) ve daha yavaş dönmeleridir (yaklaşık 10-100 kat daha yavaş). Aynı zamanda Magnetarlar düzenli bir ışıma ritmine sahip değildir, ani patlamalar şeklinde ışıma yapar.
Son olarak kritik bir noktaya değinecek olursak, Pulsarlar ışıma için gereken enerjiyi dönme hareketinden sağladığı için adeta saat gibi düzenli bir ritimde çoğunlukla radyo dalgaları olacak şekilde ışıma yapar ancak Magnetarlar, ışıma enerjilerini çok kuvvetli manyetik alanlarından sağlarlar ve bundan dolayı ani patlamalarla çok kuvvetli X ışınları yayabilirler.
Pulsarlar olağanüstü durumlar haricinde kozmik bir tehlike arz etmezken tehlikeli bir mesafede(yaklaşık 10.000 ışık yılından daha yakın) olan Magnetarlar ışınlarının Dünya’ya yönelmesi ile atmosfere ciddi hasarlar verebilir ve akabinde kitlesel bir yok oluşa sebebiyet verebilir. Örneğin 2004’te 28.000 ışık yılı uzaklıktaki bir Magnetar’da meydana gelen patlama birkaç uyduyu tamamen kör etti(Swift isimli uydu saniyede 2.5 milyon foton yakaladı ve doygunluğa ulaştı. Bunu bir bardağın içine kocaman bir hortumu yerleştirmeye çalışmak gibi düşünün), atmosferi kısmen iyonize etti, Dünya’nın manyetik alanını bir çan gibi çınlattı ve iyonosferde ölçülebilir derecede etki bıraktı.
Ancak şu anlık içimiz rahat olabilir, çünkü Dünya’mıza tehlikeli mesafede bilinen bir
Magnetar yok.
Yazar: Oğuz Ata Gürbüz
Kaynaklar: https://tr.wikipedia.org/wiki/Pulsar
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Neutron_stars_pulsars_and_
magnetars
https://tr.wikipedia.org/wiki/Magnetar
https://edition.cnn.com/2023/08/17/world/stars-magnetar-scn
https://www.nasa.gov/universe/nasa-missions-unmask-magnetar-eruptions-in-nearbygalaxies/
https://slate.com/technology/2012/12/cosmic-blast-magnetar-explosion-rocked-earthon-december-27-2004.html