Yazı dizimizin bir önceki yazısında Gregoryen takvim ve Türklerin tarih boyu kullandığı bazı takvimlerden bahsetmiştik. Bu yazımızda ise alternatif takvimler ve kusursuz takvimin arayışından bahsedeceğiz.
Alternatif Takvimler
Alternatif takvimler, çağlar boyu kullanılmış ve kabul gören takvimlere alternatif olarak tasarlanmış farklı amaçlara hizmet edebilen takvimlerdir. Bu takvimler genellikle gündelik hayatta kullanmaya yönelik işlevsel takvimler olmanın yanı sıra tamamen kurgusal da olabilir. Hafta ve ayların uzunlukları ile bir yıl içindeki ay veya hafta sayıları bu takvimler arasında değişiklik göstermektedir. Kullanılan mevcut takvimler üzerinde değişiklik yapılarak yeni takvimler tasarlanmasına takvim reformu denir. Takvim reformunun genel amacı yıllar boyu kendi içinde tutarlı olabilecek ve dünya çapında kullanılabilecek ortak bir takvim üretmektir. Bu ortak takvimin bir yıllık (annual) takvim olmayıp bir daimî (perennial) takvim olması amaçlanır. Daimî takvimlerin en önemli özelliği sabitlenmiş tarihlere sahip olmalarıdır. Örneğin 4 Ocak perşembe gününe denk geliyorsa yıllar boyu hep perşembe gününe denk gelecektir. Takvimleri daimî takvim haline getirmek için “boş gün” ve artık hafta uygulamaları kullanılır. Boş gün (blank day) uygulaması kullanılan takvimlerde yıl 364 gün kabul edilir. 364, 7 ile tam bölünebildiği için her hafta aynı gün ile başlayabilir. Takvim günlerine dahil olmayan günler ise farklı takvimlerde farklı isimlerle anılır ve bazen tatil olarak kutlanır. Artık hafta uygulamasını kullanan takvimlerde ise normal yıllar 364 günlük 52 haftadan, artık yıllar ise 371 günlük 53 haftadan oluşur. Tasarlanan takvime göre bu artık hafta tek başına kalabileceği gibi sonuna eklendiği ayı da uzatabilir. Yazımızın devamında alternatif takvimlere verilebilecek bazı örneklerden bahsedeceğiz.
Pax Takvimi
James A. Colligan tarafından 1930 yılında tasarlanmıştır. Esasen Gregoryen takvimi baz alan bu takvim Gregoryen takvimden farklı olarak her biri 28 gün olan 13 aya ve enterkalasyon (takvim ile mevsim döngüsünün senkronize olabilmesi için yapılan gün, hafta veya ay eklemeleri) olarak “Pax” adındaki haftaya sahiptir. Normal yıllar 13 aya bölünmüş 364 günden oluşurken artık yıllarda “Columbus” ayından sonra Pax adındaki hafta eklenir ve ayrı bir ay sayılır. Her hafta, ay ve yılın başlangıcı pazar günü olacak şekilde ayarlanmıştır. Pax takvimine göre bir yılın artık yıl olması için yılın son iki basamağının 6 ile tam bölünebilir veya 99 olması gerekir. Sonu 00 ile biten yıllar 400 ile tam bölünebilir olmadıkça artık yıldır. Bu sistemle 400 yıl içinde 71 artık yıl üretilir.
Hanke-Henry Kalıcı Takvimi (Hanke-Henry Permanent Calendar)
İlk olarak 2004 yılında Johns Hopkins Üniversitesinde Astronomi ve Fizik profesörü olan Richard Conn Henry tarafından tasarlanmış ve 2011 yılında ekonomist Steve Hanke tarafından yapılan düzenlemelerle son halini almıştır. Takvimin hazırlanmasındaki asıl amaç mevcut takvimlerden daha doğru bir takvim oluşturmak değil, her tarihin yıllar boyu haftanın aynı gününe denk geldiği bir daimî takvim örneği üretmektir. Bir takvim yılını 364 gün kabul eden bu takvimde takvimin mevsim döngüsü ile olan senkronizasyonunun sağlanabilmesi için artık hafta uygulaması kullanılır. Gregoryen takvimdeki karşılığı perşembe günü başlayan veya biten her yılın sonuna “Xtra” adındaki artık hafta eklenir. Ocak, Şubat, Nisan, Mayıs, Temmuz, Ağustos, Ekim ve Kasım ayları 30 gün; Mart, Haziran, Eylül ve Aralık ayları ise 31 gün uzunluğundadır. Böylelikle yılın her çeyreği 30 gün süren iki ay ve ardından 31 gün süren bir ay şeklindedir.
Uluslararası Sabit Takvim
1902 yılında Moses B. Cotswort tarafından tasarlanmış bir daimî Güneş takvimidir. Her biri 28 gün süren 13 aydan oluşur ve yılın bitimine herhangi aya ait olmayan fazladan bir gün eklenir. Ayların isimleri Gregoryen takvimle aynıdır fakat Haziran ve Temmuz ayları arasına “Sol” adı verilen bir ay eklenir. Artık yıllar 366 gün olup Gregoryen takvimle aynı kurala sahiptir: 4 ile tam bölünebilen, 100 ile tam bölünebiliyorsa 400 ile de tam bölünebilen yıllar artık yıldır. Artık yıllarda fazladan gün 28 Haziran ile 1 Sol arasına eklenir. Yılın son günü ve artık yıllarda eklenen fazladan gün herhangi haftaya dahil edilmez, böylelikle haftanın günleri ile tarihlerin düzeninin bozulmaması sağlanır. Her ay pazar günü ile başlar ve cumartesi günü ile biter, her yılın ilk günü de yine pazar günüdür.
454 Simetri Takvimi (Symmetry454 Calendar)
Toronto Üniversitesinden Irv Bromberg tarafından tasarlanmıştır. Her ay her biri 7 günden oluşan 4 veya 5 hafta sürer. Yıl üçer aylık dört çeyrekten oluşur ve her çeyrekteki aylar sırasıyla 4, 5 ve 4 hafta sürer. Her ayın aynı günü yıllar boyunca haftanın aynı gününe denk gelir. Örneğin her ayın 4. günü perşembedir. Her ayın tam haftalardan oluşması işletmelere planlama ve analizler açısından büyük avantaj sunar. Artık yılların hesaplanmasında şu işlem kullanılır:
(52xYıl+146)/293
Eğer sonuç 52’den küçükse yıl artık yıl kabul edilir ve Aralık ayının sonuna bir tam hafta eklenir.
Kusursuz takvim var mı?
Bu sorunun cevabının henüz hayır olduğunu söylemek gerekir. Kullanımda olan veya daha önce kullanılmış olan hiçbir takvim tropikal yılın uzunluğunu tam olarak doğru yansıtmamaktadır. Dünya çapında en çok kullanılan takvim olan Gregoryen takvim ise şimdiye kadar tasarlanmış kusursuza en yakın takvim değildir, Revize Jülyen takvim ve Celali takvim Gregoryen takvimden daha yüksek doğruluğa sahip olan takvimlere örnektir.
Revize Jülyen Takvim
Milanković takvimi olarak da bilinen bu takvim Jülyen takvimin revize edilmiş halidir. Ayların isimleri ve uzunlukları Jülyen takvimle aynı olsa da artık yıl olma kuralı Jülyen takvimden farklıdır. Revize Jülyen takvimde 4 ile tam bölünebilen yıllar artık yıldır, 100 ile tam bölünebilen yıllar 900 ile bölündüğünde 200 veya 600 kalanını vermiyorsa artık yıl değildir. Bu takvim yılda 2 saniye hata vererek yılda 27 saniye kadar hata veren Gregoryen takvimden neredeyse 15 kat daha doğrudur. Bu bilgiler ışığında neden Revize Jülyen takvime geçiş yapılmadığı sorusunun akla gelmesi doğal olsa da basit bir cevabı vardır: aslında çok küçük olan bu hatalar uzun yıllar sonunda çok az fark doğurduğundan mevcut düzeni değiştirmeye değmeyecektir. Örneğin, Gregoryen takvime göre 29 Şubat 2800 tarihinde Revize Jülyen takvim 1 Mart 2800 tarihini gösterecektir.
Takvimler yazı dizimizde bilinen ilk takvimden günümüzde kullanılan en yaygın takvime kadar geçen süreçten, takvim türlerinden, takvimler oluşturulurken dikkat edilen astronomik unsurlardan ve tasarlanmış alternatif takvimlerden bahsettik. İnsanlığın zamanı ölçme, kavrayabilme ve yönetme arzusunun bir sonucu olan ve günlük hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelen takvimlerin oluşum aşamasında astronominin ne denli önemli olduğunu görmüş olduk. Umuyoruz ki takvimler hakkında genel bilgiyi en iyi şekilde aktarabilmişizdir.
Hazırlayan: Nihan Kardan
İTÜ Astronomi Kulübü Üyesi
Kaynaklar
- Bikos, K. (t.y.). The Revised Julian Calendar. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://www.timeanddate.com/calendar/revised-julian-calendar.html
- Colligan, J. (n.d.). A Reformed Calendar without Blank Days. Erişim adresi (23 Ağustos 2020) http://myweb.ecu.edu/mccartyr/colligan.html
- Wikipedia katılımcıları. (2020). Calendar reform. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Calendar_reform&oldid=967186210
- Wikipedia katılımcıları. (2020). Hanke-Henry Permanent Calendar. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Hanke%E2%80%93Henry_Permanent_Calendar
- Wikipedia katılımcıları. (2020). Pax Calendar. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Pax_Calendar
- Wikipedia katılımcıları. (2020). Perennial Calendar. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Perennial_calendar
- Wikipedia katılımcıları. (2020). Symmetry454. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi (24 Ağustos 2020) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Symmetry454